Γιάννης Κουνέλλης: τα ταπεινά υλικά ως δώρο στις κοινωνίες

Ο Πρωτοπόρος της Arte Povera, ο ποιητής των υλικών, που άλλαξε την ιστορία της τέχνης σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ο Γιάννης Κουνέλλης (1936-2017) υπήρξε μια εμβληματική μορφή της σύγχρονης τέχνης, πρωτοπόρος του κινήματος της Arte Povera, που με τη δουλειά του επαναπροσδιόρισε τη σχέση μας με τη μνήμη και τον χρόνο.

Γεννημένος στον Πειραιά, μετέβη στη Ρώμη το 1956, σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών όπου και διαμόρφωσε το μοναδικό του καλλιτεχνικό ιδίωμα και είναι στην Ρώμη όπου ανακαλύπτει πίνακες από σακιά του Alberto Burri, μονοχρωμίες σκισμένες με ξυράφι του Lucio Fontana, τις εννοιολογικές εκκεντρικότητες του Piero Manzoni με αποτέλεσμα ν’ αρχίσει να ζωγραφίζει τα πρώτα του έργα: πίνακες καλυμμένους από τεράστια μαύρα γράμματα, αριθμούς, βέλη, σύμβολα. Η ιδέα; Να δείξει την τέχνη ως μία γλώσσα σημείων!

Η συμμετοχή του Κουνέλλη στην Arte Povera, ένα κίνημα που αντιδρούσε στην εμπορευματοποίηση της τέχνης και την υπερκατανάλωση, ήταν καθοριστική σε παγκόσμιο επίπεδο. Χρησιμοποιώντας υλικά, όπως ξύλο, πέτρα, μέταλλο, ακόμη και ζωντανά ζώα (υλικά που φέρουν την αίσθηση του πραγματικού) κάτι που κάνει εμφανή την σχέση του με τη φύση και τη ζωή, ο Κουνέλλης δημιούργησε εγκαταστάσεις που αμφισβητούσαν ρητά τον παραδοσιακό κοινωνικό συλλογισμό.

Η εγκατάσταση με τα ζωντανά άλογα στην γκαλερί Galleria L’ Attico της Ρώμης το 1969 αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά του έργα, ένα τολμηρό και ανατρεπτικό καλλιτεχνικό γεγονός μέσω του οποίου αναθεώρησε τον καθιερωμένο πολιτισμικό χώρο όχι για την έκφραση της τέχνης αλλά για την έκφραση της κοινωνίας.

Η τέχνη του Κουνέλλη χαρακτηρίζεται από την άμεση αναφορά στην πραγματικότητα, την ποίηση των απλών υλικών και τη θεατρικότητα των εγκαταστάσεων του.
Οι εγκαταστάσεις του ήταν συχνά θεατρικές αφού δημιουργούσε τέτοια περιβάλλοντα όπου ο θεατής βίωνε την τέχνη με όλες του τις αισθήσεις, με τα υλικά να δημιουργούν μια αίσθηση μυστηρίου και ανατροπής.

Οι εγκαταστάσεις του ήταν συχνά χωρικές, καταλάμβαναν μεγάλους χώρους μεταμορφώνοντας τους σε περιβάλλοντα που προκαλούσαν τον θεατή να αλληλεπιδράσει ως μέρος του έργου και όχι ως θεατής. Η αίσθηση του χρόνου ήταν επίσης σημαντική στο έργο του. Η χρήση υλικών που φέρουν τα σημάδια του χρόνου, όπως σκουριασμένα μέταλλα ή φθαρμένα ξύλα, δημιουργούσε μια αίσθηση ιστορίας και μνήμης, ανασυνθέτοντας έτσι τη σύνδεση με το παρελθόν και τον χρόνο που ρέει και μεταμορφώνει τα πράγματα συνεχώς.

Παρά την εγκατάστασή του στη Ρώμη, ο Γιάννης Κουνέλλης διατήρησε ισχυρή τη σχέση του με την Ελλάδα, γεγονός που επηρέασε σε μεγάλο βαθμό το σύνολο του έργου όπου οι αναφορές στην ελληνική μυθολογία και ιστορία είναι έντονες.

Η Ιταλία, από την άλλη πλευρά, αποτέλεσε το καλλιτεχνικό του σπίτι, όπου συνδέθηκε με την πρωτοπορία και ανέπτυξε το μοναδικό του στυλ και κυρίως του έδωσε πρόσβαση στην διεθνή καλλιτεχνική σκηνή.

Υπήρξε βαθιά πολιτικοποιημένος, έζησε τον εμφύλιο πόλεμο και επηρεάστηκε από αυτόν και η πολιτική έγινε για αυτόν αυτονόητη ανάγκη και συναίσθημα συμμετοχής απαραίτητο!