Η επανάσταση που γλίστρησε στη φλούδα μιας μπανάνας

Σήμερα συναντήθηκα τυχαία διαδικτυακά με τον «Κωμικό» του Μαουρίτσιο Κατελάν … την μπανάνα των 6.2εκ δολαρίων δηλαδή και σκέφτομαι ό,τι ως καλλιτέχνης τέτοιου βεληνεκούς θα είχε την διάθεση για μια αληθινή επανάσταση!

Η αληθινή επανάσταση θα ήταν να βρούμε νέους δρόμους για να δραπετεύσουμε από το σύστημα. Η ο «κωμικός – μπανάνα» Κατελάν, αντίθετα, είναι ένα ακόμα παιχνίδι στα χέρια των λίγων. Είναι το παράδοξο της σύγχρονης τέχνης: ένα έργο που κριτικάρει το σύστημα, αλλά καταλήγει αναπόφευκτα παγιδευμένο μέσα του.

Αυτό συνέβη και στα μεγάλα κινήματα της τέχνης -χωρίς να εξαιρώ την Arte Povera-, συνέβη και στους καλύτερους καλλιτέχνες, ξεκινώντας από τον Άντι Γουόρχολ. Ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να το αποφύγει, πολλές φορές δεν έχει καν την επιλογή ή μπορεί να είναι και αυτό που ακριβώς θέλει!

Βέβαια, αν ένας καλλιτέχνης το κάνει για να επιβιώσει, είναι ένα ζήτημα, αλλά είναι τελείως διαφορετικό αν είσαι ο Μαουρίτσιο Κατελάν και πιθανότατα οι πράξεις σου αποτελούν αποστολή μηνύματος στο κοινό ή έκφραση μιας έννοιας και όχι κυρίως οικονομικές απολαβές.

Ωστόσο, η αγοραπωλησία που ολοκληρώθηκε από έναν εκ των μεγαλυτέρων διεθνών οίκων δημοπρασιών, στέλνει ένα μήνυμα όχι πολύ διαφορετικό από αυτό που φιλτράρεται καθημερινά και από την πολιτική: τα χρήματα είναι πάντα αυτά που κυριαρχούν και οι λίγοι είναι πάντα αυτοί που κάνουν τη διαφορά.

Μια κοινοτοπία σχεδόν όσο και ο τίτλος του έργου «Ο Κωμικός», η μπανάνα που ο Κατέλαν κόλλησε στον τοίχο με μια κολλητική ταινία, μια έννοια που μυρίζει παλιό -πολύ περισσότερο και από το χρυσό ουρητήριο του καλλιτέχνη που δημιούργησε λίγα χρόνια πριν.

Τον ονομάζουν αναιδή, αλλά προφανώς το «παρασκηνιακός« είναι ένα επίθετο που θα του ταίριαζε καλύτερα, ή μάλλον «κωμικός» όπως προτείνει ο ίδιος ο Κατελάν όπως ο τίτλος του έργου του.

Προσπάθησε τώρα εσύ να εξηγήσεις το πόση παρασκηνιακή μαεστρία χρειάζεται να έχει κανείς στην σύγχρονη τέχνη στον εργάτη που πούλησε την μπανάνα στον υπάλληλο του Sotheby’s, ο οποίος με ένα πολύ μικρό μέρος των εσόδων από την πώληση του έργου θα είχε αλλάξει τη ζωή του δια παντός! Φυσικά και δεν τίθεται θέμα καλοσύνης ούτε από τον οίκο δημοπρασιών ούτε και από τον καλλιτέχνη.

Τα αναιδή αστεία στην τέχνη άρεσαν πάντα, οι επαναστατικές χειρονομίες που σημάδεψαν την ιστορία της τέχνης είναι εξαιρετικά πολλές αλλά σίγουρα αυτό που με συγκλονίζει περισσότερο είναι το νούμερο των 6,2 εκατομμυρίων δολαρίων, ποσό που ο κινέζος Τζάστιν Σαν, 34 ετών – ιδρυτής της Tron, πλήρωσε για να φάει αυτή την μπανάνα, ποσό που ένας κοινός θνητός όπως οι περισσότεροι από εμάς δεν θα μπορούσαμε ποτέ να έχουμε.

Για πολλούς, το φταίξιμο είναι μόνο της αγοράς και ο Κατελάν δεν έχει καμία σχέση: «Δυστυχώς, ο κόσμος της τέχνης επικεντρώνεται πλέον αποκλειστικά στην οικονομική αξία των έργων», σχολίασε ο κριτικός Φραντσέσκο Μπονάμι, «ενώ υπάρχουν έργα που έχουν αξία όχι μόνο οικονομική».

Σίγουρα! Η μπανάνα του Κατελάν μπήκε στην ιστορία και αυτή η ιστορία θα μελετηθεί στα μελλοντικά βιβλία της ιστορίας της τέχνης. Λίγο ενδιαφέρει αν το 1968 ένας κάποιος Τζιοβάνι Ανσέλμο – καλλιτέχνης της Arte Povera – είχε ήδη παρουσιάσει το 1967 «το γλυπτό που τρώει», ένα έργο που προορίζεται για φθορά με πρωταγωνιστές του μερικά φύλλα μαρουλιού τα οποία αντικαθίστανται όταν χρειάζεται. Ακριβώς όπως και η μπανάνα!

Λίγο ενδιαφέρει αν το 1960 ο Πιέρο Μαντσόνι μοίρασε έναν μπουφέ με 150 βραστά αυγά με το αποτύπωμα του δακτύλου του πάνω στο κάθε ένα, προσκαλώντας το κοινό να φάει τις δημιουργίες του, εμπλέκοντάς το έτσι άμεσα στο έργο.

Ακριβώς όπως η χειρονομία του Ντέιβιντ Ντατούνα, του περφόρμερ που το 2019 έφαγε την μπανάνα, δηλώνοντας ότι απλώς πεινούσε, συμβάλλοντας έτσι στην «Κωμωδία« του Κατελάν.

Το θέμα είναι ότι στην εποχή του ναρκισσισμού γίνεται αγώνας για να φας αυτή την μπανάνα και να το μοιραστείς στα social media. Γίνεται αγώνας για μια μπουκιά διασημότητας, εφήμερης σαν την μπανάνα με την αγορά να παίρνει πολύ στα σοβαρά μια μπανάνα κολλημένη στον τοίχο!

Αν το σύστημα είναι τόσο εύθραυστο ώστε να πέσει πάνω σε μια φλούδα μπανάνας, ίσως ήταν ήδη ολισθηρό από μόνο του. Ίσως και είναι αλήθεια, ο Κατελάν δεν έχει καμία σχέση με όλο αυτό. Αλλά σίγουρα ένας μεγάλος καλλιτέχνης όπως αυτός θα μπορούσε να είχε βρει μια άλλη μεγάλη επαναστατική χειρονομία για να δώσει ένα χαστούκι στο λιμνάζον σύστημα, θα μπορούσε να είχε βρει έναν άλλο δρόμο για να κριτικάρει την αγορά και να μην καταβροχθιστεί και χωνευτεί κι αυτός από το σύστημα.

Ίσως να του συνέφερε λιγότερο, αλλά σίγουρα θα είχε φέρει μια πνοή φρεσκάδας αντί για τη μυρωδιά της σάπιας μπανάνας που … συνεχίζουμε να μυρίζουμε.