Τις τελευταίες εβδομάδες, ένα ανησυχητικό φαινόμενο λογοκρισίας εξαπλώνεται στον χώρο της τέχνης, με παρεμβάσεις σε καλλιτεχνικά έργα που χαρακτηρίζονται ως «βλάσφημα» από ακροδεξιούς πολιτικούς και ακυρώσεις θεατρικών παραστάσεων λόγω αντιδράσεων από εκκλησιαστικούς κύκλους. Παρά την κατάργηση της προληπτικής λογοκρισίας μετά τη Μεταπολίτευση και την κατοχύρωση της ελευθερίας της έκφρασης στο Σύνταγμα, φαίνεται ότι βιώνουμε μια επιστροφή σε σκοτεινές εποχές, όπου ο σκοταδισμός απειλεί την τέχνη.
Το προηγούμενο έτος, στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, η αφίσα του ντοκιμαντέρ “Αδέσποτα Κορμιά” της Ελίνας Ψύκου προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από την Εκκλησία και ακραίους κύκλους, οδηγώντας σε διαδηλώσεις έξω από τον κινηματογράφο Ολύμπιον με αίτημα την απαγόρευση της προβολής της ταινίας.
Τα πρόσφατα γεγονότα αποδεικνύουν ότι το φαινόμενο της λογοκρισίας δεν είναι μεμονωμένο, αλλά ένα ανησυχητικό κύμα που απειλεί την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης στη χώρα.
Ένα σοκαριστικό περιστατικό βανδαλισμού έλαβε χώρα στην Εθνική Πινακοθήκη στις 10 Μαρτίου, όταν ο βουλευτής του κόμματος «Νίκη», Νίκος Παπαδόπουλος, προέβη σε καταστροφή τεσσάρων έργων της περιοδικής έκθεσης του Χριστόφορου Κατσαδιώτη. Ο βουλευτής εισέβαλε στον χώρο της έκθεσης και προκάλεσε ζημιές σε προθήκες που περιείχαν τα εκθέματα.
Μετά τη σύλληψή του και την ολιγόωρη κράτησή του, ο βουλευτής αφέθηκε ελεύθερος, καθώς η πράξη του χαρακτηρίστηκε ως πλημμέλημα από τις εισαγγελικές αρχές. Ωστόσο, για να οδηγηθεί ενώπιον της Δικαιοσύνης, απαιτείται η άρση της βουλευτικής του ασυλίας.
Το περιστατικό έρχεται λίγες ημέρες μετά από γραπτή ερώτηση που κατέθεσε ο βουλευτής στη Βουλή, ζητώντας την διακοπή της έκθεσης «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου», χαρακτηρίζοντάς την ως «βλασφημία για τη θρησκεία». Τα τέσσερα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη που υπέστησαν βανδαλισμό ήταν οξυγραφίες που απεικόνιζαν θρησκευτικά πρόσωπα με έναν ιδιαίτερο και ασυνήθιστο τρόπο, σε συνάρτηση με τη θεματική της έκθεσης, που εστίαζε στο «αλλόκοτο», το παράταιρο, το ξένο και το αποτρόπαιο.
Η έκθεση, η οποία αντλεί έμπνευση από τα έργα του κορυφαίου Ισπανού ζωγράφου και χαράκτη Φρανθίσκο Γκόγια, φιλοξενεί επίσης έργα των Άγγελου Αντωνόπουλου, Γιάννη Γαΐτη, Σίλεια Δασκοπούλου, Μαριάννα Ιγνατάκη, Διονύση Καβαλλιεράτου, Τάσου Μαντζαβίνου, Μαλβίνας Παναγιωτίδη, Άγγελου Παπαδημητρίου, Φίλιππου Τσιτσόπουλου και του Χριστόφορου Κατσαδιώτη.
Καλλιτέχνες σχολιάζουν την λογοκρισία στην τέχνη
Σταμάτης Κραουνάκης: «Το Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια, είναι για να φεύγουμε από το θέμα των Τεμπών».
“Η λογοκρισία στη ζωή είναι το απελπιστικό. Αυτό που ξοδεύεται άπλετο χρήμα για να μπαζώνεται. Η ζωή, η αλήθεια, το μέλλον των νέων. Και μένει μια κρεμάμενη μπόχα μια αποχέτευση χαλασμένη, που ονομάζεται κρατικός μηχανισμός. Όλα τα υπόλοιπα είναι παρελκόμενα. Το θέμα είναι οι νεκροί των Τεμπων. Η κυρία Έλλη που ήρθε με τη φωτογραφία του παιδιού της και με βρήκε στο Μέγαρο. Η Μάνα της Μάρθης. Όλα τα υπόλοιπα με την τέχνη και την βία στην Εθνική πινακοθήκη Και το πώς εξαγοράζεται το δημόσιο αίσθημα για να ενισχυθεί από το Κυβερνόν και τα τσιράκια του, Το Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια, είναι για να φεύγουμε από το Θέμα. Να με συμπαθάτε. Ότι μας μετατοπίζει από το στόχο, για μένα είναι εκ του πονηρού”.
*Ο Σταμάτης Κραουνάκης είναι συνθέτης, στιχουργός και τραγουδιστής .
Αργύρης Ξάφης: “Προσβάλλεται η πίστη μου” λένε κάποιοι. Και; Δεν υπάρχει λόγος αγάπης να αντιπαρατεθεί σε αυτό που τους προσβάλλει;
“Πάμε πάλι πίσω. Πάμε πάλι πίσω στις εποχές που έπρεπε να αποδείξεις αυτό που θεωρείται αυτονόητο πια. Για κάθε ελεύθερο, νοήμονα και πνευματικό άνθρωπο. Χρειάζεται τόση λίγη ενέργεια για να πεις μια βλακεία, μια “κοτσάνα” που λέγαμε παλιά, να καταστρέψεις κάτι και τόσες φορές πολλαπλάσια ενέργεια για να να αντικρούσεις με επιχειρήματα αυτή τη βλακεία, να κάνεις δημιουργικό και όχι καταστροφικό διάλογο, να φτιάξεις κάτι. Είναι απαραίτητο φαίνεται μιας και η κουλτούρα -προσοχή δεν εννοώ την καλλιτεχνική και μόνο αλλά και την κοινωνική- βρίσκεται σε “χαμηλό δεκαετίας” που θα έλεγε και ένας τεχνοκράτης φίλος.
Δεν βλέπουμε πια μόνο γραφικούς ρασοφόρους που παίζουν και καράτε να ορμάνε με βία προσπαθώντας να εξαφανίσουν κάτι στο οποίο διαφωνούν αλλά και μορφωμένους -θεωρητικά- ανθρώπους να ακολουθούν τον ίδιο δρόμο της μη ανοχής, της βίας και της καταστροφής. Και στο όνομα της αγάπης δε. “Προσβάλλεται η πίστη μου” λένε κάποιοι. Και; Δεν υπάρχει λόγος αγάπης να αντιπαρατεθεί σε αυτό που τους προσβάλλει; Δεν υπάρχει σοφός πειστικός λόγος;
Δεν έχουν αρκετά επιχειρήματα από την ίδια την πίστη που θα ακυρώσει οποιονδήποτε “απιστο” προσπαθήσει να την διαβάλλει; Ή έχει κάποια ανασφάλεια ο ίδιος ο Θεός και χρειάζεται την αρωγή τους για να επιβληθεί; Δεν νομίζω. “Ας τολμήσει να τα κάνει αυτά στο Ισλάμ!” ωρύονται κάποιοι άλλοι. Λες και μετά από τόσες χιλιάδες χρόνια το μόνο που καταφέραμε είναι να εξισωνόμαστε με το χαμηλότερο.
Ποιος να το φανταζόταν 20 χρόνια πριν όταν θα έπρεπε να γράψει κανείς άρθρα για αυτά τα πράγματα. Γιατί το να σωπάσεις, να το υποτιμήσεις το θέμα αυτή την στιγμή δεν κάνει κάτι. Απλά επιβάλλει μια κουλτούρα μη ανοχής του άλλου. Που επιτρέπει μάλιστα την έκφραση αυτής της μη ανοχής με βία. Και αυτό το ξεκινάει η ίδια η κυβέρνηση αυτή τη στιγμή που δεν επεμβαίνει γενναία σε αυτές τις ακραίες φωνές και επιτρέπει την άσκηση βίας, επιτρέπει την λογοκρισία παραστάσεων και αποπομπή καλλιτεχνικών φωνών.
Εμείς, οι άνθρωποι που ζούμε και δουλεύουμε μέσα στην τέχνη δεν το επιτρέπουμε. Και θα βρούμε τρόπο να γίνει καθαρό πως αυτή η νέα ιδιότυπη εποχή Εικονομαχιών πρέπει να τοποθετηθεί στο χρονοντούλαπο μαζί με όλες τις μαύρες εποχές της Τέχνης αλλά και του Χριστιανισμού. Με αγάπη.”
*Ο Αργύρης Ξάφης είναι ηθοποιός και καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου Θησείον.
Μαργαρίτα Συγγενιώτου: Η Τέχνη δεν προχωράει με αυτολογοκρισία, ούτε με υποταγή στις συντηρητικές ιδέες, κάτω από τον φόβο συντεταγμένων τραμπουκισμών .
“Όταν το 2017 ο τότε καλλιτεχνικός διευθυντής Στάθης Λιβαθινός αποφάσισε να κατεβάσει την παράσταση «Η ισορροπία του Νας» με την δικαιολογία ότι ενεργοποιήθηκαν αντιδράσεις «ακραίων κύκλων» με απειλές κατά «της σωματικής ακεραιότητας του κοινού, των καλλιτεχνών και των εργαζομένων του Εθνικού Θεάτρου», οι καλλιτέχνες βγήκαμε στο δρόμο. Καταφέραμε με πολύ αγώνα να παιχτεί έστω η τελευταία παράσταση. Είχαμε σημειώσει μία νίκη ενάντια στη λογοκρισία.
Λόγους ασφαλείας και συγκεκριμένα «την ασφάλεια της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, των έργων τέχνης, των εργαζομένων και των επισκεπτών, καθώς και την αποκατάσταση της εύρυθμης θεσμικής λειτουργίας» επικαλέστηκε και η διεύθυνση της Εθνικής Πινακοθήκης για να αποσύρει τα έργα του εικαστικού Χριστόφορου Κατσαδιωτη, μετά τον βανδαλισμό τους από βουλευτή ακροδεξιού κόμματος. Όλοι γνωρίζουμε, πια, ότι η κατάλυση θεμελιωδών ελευθεριών των δημοκρατικών κοινωνιών, περνούν μέσα από την επίκληση της ασφάλειας. Όμως γνωρίζουμε και κάτι ακόμα: τίποτα δεν μας χαρίζεται και η υπεράσπιση του δικαιώματος έκφρασης απαιτεί καθημερινό αγώνα, που όταν δίνεται, αποδίδει καρπούς.
Το νέο πολιτικό πλαίσιο που διαμορφώνεται διεθνώς, δεν μας αφήνει πλέον περιθώριο να τηρούμε ίσες αποστάσεις. Μπροστά στα μάτια μας αναδύεται μία πολύ επικίνδυνη ρητορική: ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να προκαλεί τις πεποιθήσεις των φανατικών, αλλιώς μπορεί να βρεθεί στη δύσκολη θέση να δει τα έργα του σπασμένα στο δάπεδο. Μπορούμε, φυσικά, να φανταστούμε τι θα σήμαινε αυτός ο εκβιασμός για τον καλλιτεχνικό προγραμματισμό των πολιτιστικών φορέων (δημόσιων ή ιδιωτικών), αλλά και την ίδια την ελευθερία που πρέπει να αισθάνεται ένας καλλιτέχνης την ώρα που δημιουργεί. Η Τέχνη δεν προχωράει με αυτολογοκρισία, ούτε με υποταγή στις συντηρητικές ιδέες, κάτω από τον φόβο συντεταγμένων τραμπουκισμών.
Ας μην κρυβόμαστε, αυτή είναι μία πολιτική μάχη, όσοι υποκινούν ακροδεξιούς ακτιβισμούς προσδοκούν πολιτικά οφέλη. Και όπως όλες οι πολιτικές μάχες, είναι βαθιά ιδεολογική και δεν εξαντλείται στην λογοκρισία έργων τέχνης. Αν επιτρέψουμε στην ακροδεξιά να εγγράψει σημαντικές νίκες στο πεδίο της Τέχνης, αν δώσουμε χώρο στη μισαλλοδοξία, η συντηριτικοποίηση θα επεκταθεί σε όλο το φάσμα της κοινωνικής μας ζωής. Τι θα φορέσουμε, τι θα αγαπήσουμε, πώς θα διαθέσουμε το σώμα μας, με ποιες ιδέες θα μπορούμε να έρθουμε σε επαφή. Ακόμα και οι μετριοπαθείς ιδέες, θα κινδυνέψουν από τις απαιτήσεις των φανατικών.
Συχνά λέμε ότι αυτή η μάχη μας αφορά όλους, όμως αυτή τη φορά το εννοούμε.”
*Η Μαργαρίτα Συγγενιώτου, είναι λυρική τραγουδίστρια και γραμματέας επικοινωνίας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Θεάματος Ακροάματος
© Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό parallaxi
